|
|
Socijalistički listovi i časopisi u Srbiji (1871–1918), Knjiga prva: 1871–1895, Istorijski institut u Beogradu – Institut za istoriju radničkog pokreta Srbije, Beograd 1977 Broj strana 588 + /2/ sa fotografijama i faksimilima van teksta orginalno štampano izdanje
Markovićevo vreme
(Dr Andrija Radenić: »Socijalistički listovi i časopisi u Srbiji 1871 - 1918«, knjiga prva »Rad«, 1977) O socijalističkim listovima Sr bije XIX veka pisano je dosad samo na parče, a o časopisima nikako; mnogi od njih izgubljeni, razbacani, teško dostupni ostali su nepoznati. Naš poznati istoričar Andrija Radenić sada je izveo pravi podvig. On je do danas objavio deset knjiga iz društveno političke istorije Srbije. U poslednjoj od njih obradio je 27 socijalističkih listova i časopisa a time ujedno dao i jednu sasvim novu sliku Srbije u periodu 1865-1895. Srbija je 1866. godine imala 1,200.000 stanovnika, samo 23 inženjera i 58 lekara, a nepismenih je bilo 96 odsto ljudi! U toj veoma zaostaloj zemlji režim se kompromitovao pred narodom i zbog naglog obogaćivanja pojedinaca na račun mnoštva. Svetozar Marković je tada pokrenuo svoje socijalističke listove da bi na njihovim stranicama pokazao šta ne valja, čemu treba težiti, koje su naše perspektive. U Radenićevoj knjizi svaki Markovićev i markovićevski list prikazan je u okvirima celokupnog života srpskog naroda, nasuprot ranijim istoričarima koji su pojedine socijalističke listove ispitivali zasebno, kao neku izdvojenu stvar. Ubedljivo se potvrđuje da Marković nikada nije napustio socijalističke ideje (i prešao u radikalizam, kako su to dokazivali građanski istoričari), njegova doslednost se ogleda u nepromenjenim antikapita lističkim i antiburžoaskim stavovima, posebno u borbi protiv birokratije. Posle Svetozara Markovića dolazi druga generacija socijalističkih listova 80tih godina, u doba konzervativnih vlada Naprednjačke stranke. Tada mase pod novom strankom radikala ustaju protiv vlasti. Socijalistički listovi, međutim, pokazuju da radikali nisu nikakvi spasioci naroda, da nisu pregaoci socijalizma (iako se kite i socijalističkim perjem). Treća generacija socijalističkih listova (1890-1895) hvata se u koštac sa strankama na vlasti u doba kapitalistički izrazitije izgradnje Srbije, kada se i radikali počinju kompromitovati povremeno na pozicijama vladajućih. Socijalisti tada usvajaju stavove Druge internacionale. List „Radnička misao“ 1891. otkriva istinu: nema razlike između tri buržoaske strane, liberala, naprednjaka i radikala, koje se naizmenično smenjuju u vladama. A „Zanatlijski savez“ već na stupa kao socijalistička centrala, pošto još nema socijalističke partije i akcijama se rukovodi iz redakcije listova. Sva tri razdoblja, 1870, 1880. i 1890. godine, Radenić naziva markovićevskim, po dominantnoj ulozi začetnika socijalističkog pokreta, Svetozara Markovića. Sva su ova glasila bila u izvesnom smislu marksistička ali istovremeno još i pomalo utopistička, pomalo revolucionarno demokratska, pomalo radikalsocijalistička. Od 1895. počeće da izlazi list sa integralnom marksističkom ideologijom i na liniji borbe ojačale srpske radničke klase.
U ovde predstavljenoj knjizi svaki list i časopis su podrobno opisani i analizirani, prema problemima koje tretiraju, prema stavovima građanskih glasila, prema značaju u stranačkoj i ideološkoj borbi svoga vremena. Članak o knjizi objavljen u listu NIN: 02. 07. 1978. godine VUK VINAVER
|
