Između izgubljene Arkadije I nenađenog grada
- Republika: 16-30. April 1996
- Bogdan Bogdanović
Deo iz teksta
Poneki tekstovi stare srpske književnosti upućuju, bez ostatka, da je i u srpskom kažnjavanju gradova bilo pravdoljubive vatre koja ponekad zasenjuje čak i izveštaje iz Biblije, Korana, iz mesopotamskih spevova ili Rgveda. Spisak gradorušilačkih podviga Stefana Nemanje, iz pera njegovog sina Stefana Prvovenčanog (XIII vek), čak i kao anahroni književni kliše, deluje preterano ostrašćeno.
Jer prođe prečasni sveti Simeon (Stefan Nemanja) sa ugarskim kraljem, i dođe do grada, po imenu Sredca, i razruši ga i opustoši do kraja. A kad se ugarski kralj vrati u svoju državu, Sveti, rastav se od njega, otide sa silom svojom na grad Pernik, pa i njega razruši silom svojom i opustoši i grad Stob, i grad Zemln, i grad Velbužd, i grad Žitomitski, i grad Skoplje, i grad Leški u Donjem Pologu, i grad Gradac, i grad Prizren, i grad slavni Niš, i grad Svrljig i grad Ravni, i grad Kozli. Te fradove poruši i do kraja temelja ih iskoreni, jer ne osta kamen na kamenu koji se ne poruši. I ne podigoše se ni do danas. Zemlje njihove i bogastva njihova, i slavu njihovu priloži bogatstvu i slavi otačastva svoga, i slavi velmoža, i naroda svoga.
Nabrajanje se odnosi upravo na trenutak kada Srbija izlazi iz svog dinarskog, raškog gnezda u kojem, tako reći, gradova nije ni bilo i kad počinje da se širi prema istoku i jugoistoku.
Nestabilnost grada i gradskog života uočiće se i koji vek docnije, na već uveliko proširenom srpskom prostoru. Činjenica da su u relativno kratkom istorijskom razdoblju često menjala sedišta države – sedam prestonica, ako se nevaram – pre govori o nerazvijenom no o razvijenom gradskom životu. Sedište poslednjeg srpskog despota, imponzatna smederevska tvrđava i nije bila grad već gigantski oppidum sa dvorskim donžuanom. Ogroman preostali prostor očigledni je služio kao vojni i kao izbeglički logor.
Kruševac, mitsko sedište srpske srednjevekovne države, iz kojeg se krenulo u Kosovsku bitku, sa stanovništva istorije urbanizma beznačajna je tvorevina.
Temelji opevanih dvora Lazarevih teško da su veći od obima neke malo bolje zanatlijske kuće u Kruševcu, u prošlom veku.
